I&O-zetelpeiling: groei PVV zet door

De PVV werd op 22 november de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. De partij van Geert Wilders behaalde 37 zetels. Als er nu verkiezingen zouden worden gehouden zou de PVV 43 zetels krijgen. Een groei van zes zetels dus. Deze extra zetels gaan vooral ten koste van de VVD. De liberalen komen nu niet verder dan 16 virtuele zetels. Afgehaakte kiezers nemen het de VVD kwalijk dat de partij niet mee wil formeren met PVV, NSC en BBB.

De Partij voor de Dieren (+2) en Volt (+2) winnen kiezers. Ten dele zijn dat kiezers die drie weken geleden uit strategische overwegingen stemden op GroenLinks-PvdA. Deze laatste partij levert dan ook enkele zetels (2) in.

Waarom verliest de VVD?

De VVD verliest in deze peiling een derde van de zetels die het bij de verkiezingen won (van 24 naar 16). VVD-leider Dilan Yesilgöz liet kort na de verkiezingen weten dat zij niet van plan is om in een kabinet te stappen na het forse zetelverlies die de partij leed en de winst van PVV en NSC. Wel is ze bereid om een ‘centrumrechts kabinet’ (bestaande uit PVV, NSC en BBB) vanuit de Tweede Kamer te steunen.

Een kwart (27%) van de kiezers die op 22 november op de VVD stemde zegt nu (vaak vanwege deze opstelling) niet meer achter zijn of haar stem te staan. Zij hadden gehoopt op de formatie van een rechts kabinet waarin de VVD een rol van betekenis kon spelen. De huidige opstelling van Yesilgöz wordt gezien als ‘een politiek spelletje’ door teleurgestelde kiezers die de VVD nu de rug toekeren. Zij vinden dat de partij haar verantwoordelijkheid moet nemen. Een vijfde van de VVD-kiezers van de afgelopen verkiezingen vindt de strategie van de VVD wel begrijpelijk.

Waarom wint de PVV?

Teleurgestelde VVD’ers  zoeken nu hun heil bij de PVV. Zij willen de positie van de PVV versterken zodat men niet meer om een rechts kabinet heen kan. De gedachte is: hoe groter de PVV, hoe groter de kans op ‘echte verandering’ in het land. Op deze manier slaagt de PVV erin om zes extra virtuele zetels te winnen en komt daarmee uit op 43.

“Een compleet andere richting wat betreft ideeën en bestuur. De “oude” politieke partijen hebben weinig goed gebracht, tijd voor een compleet andere richting.”

• Zou nu PVV stemmen, stemde op 22 november niet

“VVD wil niet mee doen. Dan maar verder naar rechts”

• Zou nu PVV stemmen, stemde VVD op 22 november

“Het is vooral wat me tegenvalt van de VVD. Weer politieke spelletjes, ineens (strategisch) niet mee willen doen in een kabinet. Ik als VVD stemmer wil graag een sterk rechts kabinet en de houding van de VVD maakt dit bijzonder lastig. Een stem op de PVV is dan vooral een protest richting de VVD”

• Zou nu PVV stemmen, stemde VVD op 22 november

Kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB voor bijna helft acceptabel

Momenteel worden de mogelijkheden voor een kabinet van PVV, VVD (al dan niet als gedoogpartner), NSC en BBB verkend. Voor bijna de helft (45%) van alle kiezers is dit een acceptabele coalitie. De variant zonder de VVD (PVV, NSC, BBB) wordt door slechts 19 procent als acceptabel gezien. Dit geldt in ongeveer gelijke mate voor de combinaties PVV, VVD en NSC (acceptabel voor 20%) en een middenkabinet van GroenLinks-PvdA, VVD, NSC en D66 (20%). Progressieve kiezers (GL-PvdA, D66, Volt) hebben een voorkeur voor de laatste variant, maar op rechts is de steun voor deze combinatie nihil.

Weinig begrip voor opstelling VVD

De opstelling van de VVD in het formatieproces wordt door een vijfde van de kiezers (21%) begrepen. Vooral onder rechtse kiezers is er veel onbegrip over het voornemen van de VVD om niet aan te sluiten in een kabinet.

Geen animo voor minderheidskabinet

De mogelijkheid bestaat dat een minderheidskabinet de uitkomst van de formatie zal zijn. Dat is vooral een wens van NSC. Nederlandse kiezers zitten hier niet op te wachten. Vijftien procent is voorstander, terwijl ruim een derde (36%) tegen is. Andere kiezers hebben er geen duidelijke mening over.

Wilders scoort hoger als “betrouwbare premier” dan Yesilgöz en Timmermans

Ondanks dat NSC als vierde partij uit de bus kwam bij de verkiezingen wordt Pieter Omtzigt nog steeds het meest gezien als degene die een betrouwbare premier zou kunnen zijn (40% heeft vertrouwen in hem als minister-president). Op afstand volgen Geert Wilders (31%), Frans Timmermans (24%) en Dilan Yesilgöz (24%). Het is de eerste keer dat Wilders op dit aspect beter scoort dan Timmermans en Yesilgöz.

Maar kiezers van mogelijke coalitiepartners zien hem liever in de Kamer

Als we kiezers vragen in welke rol zij Geert Wilders het liefst zien na de verkiezingen zien we dat alleen FvD- (58%) en PVV-kiezers (49%) in hoge mate een rol als premier zien weggelegd voor Wilders. Kiezers van VVD, NSC en BBB zien hem liever in de Tweede Kamer.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdagmiddag 8 december tot maandagochtend 11 december. In totaal werkten 2.952 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. 102 respondenten met een niet-westerse achtergrond deden mee via Panelclix.

Weging en marges

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.